شیرخشک، شیر خشک یا پودر شیر، نوعی محصول لبنی است که از طریق تبخیر شیر تا خشک شدن آن بدست می‌آید. از جمله اهداف این ترکیب، ماندگاری شیر است. پودر شیر نسبت به مایع آن از دوام و ماندگاری بیشتری برخودرا می‌باشد. همچنین به دلیل رطوبت کم، نیازی به یخچال ندارد. از دیگر اهداف تولید این ماده، کاهش عمده آن برای اقتصاد حمل و نقل است. از شیر پودر برای غذا و سلامتی (تغذیه) و همچنین در بیوتکنولوژی  (عامل اشباع) استفاده می‌شود.

روش تولید شیرخشک

از گذشته تا به الان، انسان ها از شیرخشک استفاده می‌کردند که در هر دوره نیز روش خاصی برای تولید آن بکار گرفته می‌شد. در حال حاضر، پودر شیر را معمولاً با خشک کردن با اسپری شیر بدون چربی، شیر کامل، دوغ یا آب پنیر بدست می‌آورند. شیر پاستوریزه ابتدا در اواپراتور حدود 50% مواد جامد شیر غلیظ می‌شود. سپس شیر غلیظ شده را به داخل محفظه‌ای گرم وارد می‌کنند. در این محفظه، آب تقریباً بلافاصله تبخیر شده و ذرات ریز جامدات شیرخشک باقی بمانند.

همچنین میتوان شیر را بوسیله خشک کردن درام خشک نمود. در این روش، شیر به عنوان یک فیلم نازک به سطح طبل گرم شده زده می‌شود. سپس مواد جامد شیر خشک خراشیده می‌گردند. اما در این روش به دلیل کارامل شدن ناشی از قرار گرفتن در معرض گرما بیشتر، شیرخشک حاصله نیاز به عطر و طعم پخته شده دارد.

فرایند دیگر خشک کردن شیر بواسطه یخ است. این روش در مقایسه با خشک کردن درام، بسیاری از مواد مغذی موجود در شیر را حفظ مینماید. به طور کلی روش خشک کردن و عملیات حرارتی شیر هنگام فرآوری بر خصوصیات پودر شیر نظیر محلول بودن آن در آب سرد، عطر و طعم و تراکم عمده آن تاثیر گذار است.

کاربرد شیرخشک

از پودر شیر بدست آمده اغلب در تولید شیر خشک، شیرینی جات نظیر شکلات و آبنبات کارامل و در دستور العمل های کالاهای پخته شده بکار گرفته می‌شود. چراکه افزودن شیر مایع موجب نازک شدن محصول می‌گردد. علاوه بر آن، شیرخشک در شیرینی های گوناگونی از جمله گلوله های شیر معروف هند که به گلاب جامون نیز شناخته می‌شود، و در یک غذای خوشمزه محبوب هندی (پاشیده شده با نارگیل خشک شده) معروف به chum chum (ساخته شده با پودر شیر بدون چربی) بسیار بکار گرفته میشود.

بسیاری از دستورالعمل های بدون پخت که از کره مغزها استفاده می‌شود، از شیر خشک استفاده می کنند. این ترکیب با جذب روغن، از مایع شدن کره مغز جلوگیری میکند. پودر شیر مانند سایر غذاهای خشک غیر قابل فساد تلقی می‌شود. به همین دلیل مورد علاقه افراد بقا، کوهنوردان و سایر افرادی است که به غذاهای غیر قابل فساد و تهیه آسان نیاز دارند.

شیرخشک از نظر ظاهری شبیه کوکائین و سایر مواد مخدر است. بواسطه همین ویژگی، گاهی اوقات از آن در فیلم سازی به عنوان یک ماده غیر سمی استفاده میشود که ممکن است نفوذی نداشته باشد.

استفاده در بیوتکنولوژی

از شیرخشک فاقد چربی به عنوان ماده اشباع کننده به منظور جلوگیری از اتصال مکان های غیر اختصاصی بر روی تکیه گاه هایی نظیر غشای لکه دار (نیتروسلولز ، پلی وینیلیدین فلوراید (PVDF) یا نایلون) در آزمایگاه بکار گرفته میشود. همچنین از اتصال معرف های بعدی و پس زمینه بعدی جلوگیری می‌کند. ممکن است به عنوان Blotto نیز شناخته شود. پروتئین اصلی شیر، کازئین بوده که مسئول بیشتر اثر اشباع محل اتصال است.