جوهر مورچه

در هنگام گزش مورچه، ماده ایی وارد بدن می شود که باعث سوزش و خارش در محل گزیدگی می گردد؛ این ماده همان متانوییک اسید است که در سال 1670 کشف شد و چون این اسید از تقطیر مورچه سرخ بدست می آمد نام فورمیک اسید یا جوهر مورچه بر آن نهادند( در زبان لاتین به مورچه ، فورمیکا می گویند).

متانوییک اسید از ساده ترین اسید ها محسوب می شود و دارای فرمول شیمیایی HCOOH می باشد.

نحوه تولید

تا مدت ها در صنعت، فرمیک اسید به عنوان ماده ایی محسوب می شد که بهره‌وری کمی دارد و قسمت عمده آن به‌عنوان محصول فرعی در تولید سایر ترکیبات شیمیایی، بخصوص اسید استیک استفاده می شد؛ اما امروزه در صنعت از آن برای استفاده در مواد نگهدارنده و آنتی باکتریال در غذای دام تولید می شود.

هنگامی که متانول و منوکسید کربن در حضور یک باز قوی مانند سدیم منوکسید، بایکدیگر واکنش می‌دهند، مشتقی از اسید فرمیک به عنوان متیل فرمات تولید می‌شود. این واکنش در فاز مایع  و فشار 40atm انجام می‌شود. از هیدرولیز متیل فرمات، اسید فرمیک تولید می‌شود.

کاربردهای جوهر مورچه

• سنتز مواد شیمیایی و دارویی

این ماده در تولید کاتالیست آلومینیوم، سنتز مواد دارویی همچون انسولین، کافئین و سنتز پنتا اریتریتول به کار می رود. در تولید حشره کش‌ها، سموم نباتی و رنگ نساجی نیز ستفاده می شود.
بعضی از مشتقات اسید فرمیک مثل استرهای فرمات در صنعت خوشبو کننده‌ها استفاده می‌شوند.

• صنایع غذایی

از کاربردهای متداول اسید فرمیک اضافه شدن به مواد غذایی به عنوان مواد افزودنی است که از آن به عنوان یک مانع برای جلوگیری از فعالیت‌های مخرب اسید لاکتیک، استفاده می‌شود. همچنین در تولید روغن سویای اپوکسی شده نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• دباغی و تولید چرم

اسید فرمیک برای گندزدایی و خنثی کردن آهک در هنگام مو زدایی پوست خام در صنعت دباغی مصرف می‌شود. علاوه بر آن در رنگ رزی چرم به عنوان یکنواخت کننده مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• خوراک دام

به عنوان یک نگهدارنده برای جلوگیری از فاسد شدن، آنتی باکتریال و همچنین به منظور تسهیل در هضم علوفه دام‌ها ، از اسید فرمیک در غذای دام افزوده می‌شود. در مرغداری‌ها برای از بین بردن باکتری سالمونلا به غذای طیور اضافه می‌شود.

• صنایع نساجی

در نساجی برای پایدار نمودن رنگ بر روی الیاف، در رنگ آمیزی الیاف طبیعی و مصنوعی همانند پشم و نایلون و برای خنثی نمودن محلول قلیایی در هنگام شستشوی پارچه از متانوییک اسید استفاده می‌شود.

ایمنی

بیشترین خطر متانوییک اسید در تماس پوست یا چشم با مایع یا بخار غلیظ آن می‌باشد. تماس پوست با مایع یا بخار آن باعث سوختگی شیمیایی و در صورت تماس با چشم ممکن است باعث ایجاد آسیب های دائمی و جبران ناپذیری در چشم شود. تنفس بخار آن باعث تحریک و سوزش دستگاه نفسی می‌شود. از آنجا که ممکن است مقادیری CO در بخار اسید فرمیک موجود باشد، باید در نگهداری، حمل و نقل و استفاده از آن ، نکات ایمنی کاملا رعایت شود.

سازمان غذا و داروی آمریکا مقدار مجاز بخار متانوییک اسید در هوای محیط کار را 5ppm اعلام کرده است. این اسید به‌ آسانی متابولیزه شده و از بدن دفع می‌شود. اما با این حال، قرار گرفتن مداوم و طولانی در معرض آن باعث ایجاد عوارض مزمن مثل ایجاد حساسیت های پوستی می‌شود. آزمایشات صورت گرفته روی حیوانات آزمایشگاهی نشان می‌دهد که قرار گرفتن طولانی در معرض اسید فرمیک باعث ایجاد جهش ژنی و آسیب های کلیوی و کبدی می‌شود.